Indien u gehoord wordt als verdachte (of in sommige gevallen als getuige) door een opsporingsdienst, toezichthouder, of rechter(-commissaris), is het verstandig dat een raadsman bijstand verleent voorafgaand aan het verhoor. Een ondoordachte of onzorgvuldig afgelegde verklaring kan grote consequenties hebben voor de verdachte/getuige zelf of derden.

Het is belangrijk dat een verdachte of getuige weet wat zijn rechten en plichten zijn. Zo is iemand alleen verplicht te getuigen, indien daartoe door een rechter opgeroepen. Men is niet verplicht mee te werken aan een verhoor door de politie, de FIOD, etc. In bestuursrechtelijke onderzoeken of onderzoeken in het kader van de WED kan er in sommige gevallen wel een verplichting zijn om informatie te verschaffen. Daarnaast zijn er belangrijke ‘do’s and don’ts’ tijdens een verhoor.

Goed advies is ook van belang als u een beroep wilt doen op uw zwijgrecht of verschoningsrecht. Vaak wordt geadviseerd om een beroep te doen op het zwijgrecht. Gezien de informatieachterstand die de verdediging heeft, is dat vaak een verstandig. Desalniettemin kan een beroep op het zwijgrecht soms nadelige gevolgen hebben in het verdere proces. Zo hechten rechters vaak veel waarde aan het feit dat iemand een verklaring heeft afgelegd zonder te beschikken over het dossier. De keuze of men wel of niet een verklaring gaat afleggen is in veel strafzaken één van de belangrijkste strategische beslissingen in het hele proces.

Als de verdachte of getuige een verklaring wenst af te leggen dan is goede begeleiding van groot belang. Het kan dan zeer verstandig zijn dat een advocaat aanwezig is bij het verhoor.

Een verhoor wordt vaak als intimiderend ervaren. Getuigen zoals (ex)werknemers, opdrachtgevers, opdrachtnemer, adviseurs maken zich – terecht of onterecht – zorgen om hun eigen belangen en dit kan hun verklaring in sterke mate beïnvloeden. Regelmatig wordt enige psychologische druk uitgeoefend op de verdachte of getuige om toch een verklaring af te laten leggen. Los daarvan hebben veel mensen de natuurlijke neiging om een antwoord te geven als hen iets gevraagd wordt, zelfs als ze niet volledig zeker zijn van het antwoord. Kortom, er zijn tal van redenen om in een vroegtijdig stadium juridisch advies in te winnen.

Valkuilen

Een verdachte of getuige kan vaak de juridische gevolgen van zijn of haar verklaring niet goed overzien. Dat geldt bijvoorbeeld ook als medewerkers van uw organisatie moeten worden gehoord. In het strafrecht heeft de een medewerker van een verdacht bedrijf of verdachte, geen verschoningsrecht bij een getuigenverhoor. Hooguit kan de medewerker een beroep op zijn of haar zwijgrecht doen als hij of zij persoonlijk verdacht wordt van betrokkenheid bij een strafbaar feit.

Een verdachte of getuige wordt regelmatig gevraagd om een oordeel of conclusie te geven ten aanzien van de juridische kwalificaties. Hoewel een getuige of verdachte in de meeste gevallen niet gekwalificeerd is om die vraag te beantwoorden, kan een desondanks gegeven antwoord verstrekkende gevolgen hebben. Zo sluit een verklaring van een politieambtenaar dat bewust ter aanhouding is geschoten t.z.t. mogelijk een beroep op noodweer(exces) uit, ondanks dat dit verweer wel aansloot bij de feiten en omstandigheden.

Een sociaal wenselijk antwoord na een ernstig arbeids- of verkeersongeval, bijvoorbeeld: ‘dat men achteraf gezien beter had moeten opletten’, of ‘dat men achteraf gezien meer zorg had moeten betrachten’, kan mogelijk later door de rechter gebruikt worden als bewijs dat er sprake was van `aanmerkelijke schuld`.

Een zogenaamd `sociaal verhoor` kan bijvoorbeeld in fraudezaken weldegelijk van belang blijken voor het bewijs omdat daarbij en passant zaken als inkomen, schulden, opleiding, functie en verantwoordelijkheden, etc. aan de orde worden gesteld.

De verklaring zoals deze op papier komt, wordt ‘de waarheid’ in de rest van het proces. Zaken die niet goed of ambivalent in het proces-verbaal zijn vermeld, kunnen in het verdere traject onvoorziene gevolgen hebben.

Een verhoorsituatie gaat voor de meeste mensen gepaard met de nodige spanning. Dat geldt zeker bij een verhoor na bijvoorbeeld een inval door de FIOD, een aanhouding, een huiszoeking, een ernstig arbeidsongeval, of een schietincident. Een vergissing is zo gemaakt. Desondanks blijkt het achteraf corrigeren van omissies, vergissingen, onduidelijkheden – ook al was men te goeder trouw was, was de vraagstelling ondeugdelijk, of is de verklaring niet correct geverbaliseerd – zelden effectief. Meestal roept het slechts vragen op. Daarbij moet u rekening houden met het feit dat hetgeen (de medewerker van) een verdachte (rechtspersoon) verklaart op een goudschaaltje wordt gewogen. Veelal wordt een verdachte a priori niet geloofd. Opsporingsambtenaren, maar ook rechters gaan er vaak – onbewust – vanuit dat de verdachte zal liegen of zaken zal verzwijgen om een sanctie te ontlopen. Een vergissing of onduidelijkheid zal het beeld dat iemand iets probeert te verbergen veelal alleen maar versterken. Men moet dus uiterst behoedzaam en zorgvuldig te werk gaan bij het afleggen van een verklaring en het controleren van een proces-verbaal.

Het is dus van groot belang dat een verklaring zorgvuldig, zonder druk wordt afgelegd en vervolgens ook correct en accuraat op papier komt. Professionele begeleiding bij verhoren is daarom zeker geen overbodige luxe.

Fiod-onderzoeken

Het vorenstaande geldt misschien nog wel in sterkere mate bij verhoren door de FIOD. Wat een verhoor door de FIOD in veel gevallen onderscheid van verhoren in veel andersoortige onderzoeken, is dat aan een verhoor door de FIOD in de regel al uitvoerig onderzoek door de Belastingdienst en/of de FIOD vooraf is gegaan. Wanneer in het driehoeksoverleg wordt besloten dat een onderzoek van het bestuursrecht naar het strafrecht overgaat, dan gebeurt dat in de regel zeer weloverwogen en op basis van concrete informatie die bijvoorbeeld is verzameld bij een boekenonderzoek. De kans dat een verklaring van een getuige of een verdachte opeens tot totaal andere inzichten leidt bij het Functioneel Parket en de FIOD is niet zo groot. De verhoren zijn bovendien in de regel minutieus voorbereid. Daarbij kan de getuige of verdachte bewust of onbewust op het verkeerde been worden gezet. Het feit dat de FIOD een vraag stelt, is bijvoorbeeld geen enkele indicatie dat het antwoord daarop niet reeds bekend was. Vaak gaat het om zaken die jaren geleden hebben plaatsgevonden. In veel gevallen is het raadzaam om pas vragen te beantwoorden als men de beschikking heeft over stukken. Een beroep op het zwijgrecht kan echter soms ook nadelige gevolgen hebben. Vaak moet een lastige keuze tussen twee kwaden worden gemaakt. Uiteraard staan wij u daarin naar beste kunnen bij.

Kosten rechtsbijstand in strafzaken
De kosten van rechtsbijstand kunnen aanzienlijk zijn, zeker als men ook de advocaatkosten draagt voor medewerkers. Verhoren kunnen soms meerdere dagen duren. De belangen zijn echter ook vaak groot. Indien een strafzaak dan eindigt zonder oplegging van straf of maatregel, dan kunnen in sommige gevallen de kosten van rechtsbijstand door de verdachte geheel of gedeeltelijk worden verhaald op de staat. Dat geldt soms ook in geval de werkgever de kosten van rechtsbijstand aanvankelijk voor zijn of haar rekening heeft genomen. In veel gevallen wordt het vergoeden van rechtsbijstand aan medewerkers gezien als goed werkgeverschap.